یکی از دلایل اصلی ایجاد تلفات، خسارات و پیامدهای گسترده ناگوار زلزله‌های گذشته در ایران، عدم آمادگی برای رویارویی با این پدیده است.
یکی از دلایل اصلی ایجاد تلفات، خسارات و پیامدهای گسترده ناگوار زلزله‌های گذشته در ایران، عدم آمادگی برای رویارویی با این پدیده است. می‌توان گفت که آماده‌نبودن فیزیکی مستحدثات، اعم از ساختمان‌ها و تأسیسات در برابر نیروها و سایر آثار زلزله، عدم آگاهی و آمادگی جامعه چه از لحاظ روحی و ذهنی و چه از لحاظ فیزیکی برای رویارویی با زلزله و درنهایت عدم هماهنگی کامل و سریع سامانه مدیریت حوادث غیرمترقبه و نیروهای امدادرسانی و توانبخشی جامعه تا حدی باعث شده است که در برخی مواقع زلزله‌ها درکشور ما پیامدهای ناخوشایندی به همراه داشته باشند. از این‌رو كاهش خطر سوانح از اهميت خاصي برخوردار است و باید در سياست‌گذاري‌هاي ملي کشور جايگاهي مناسب یافته تا بتوان شرايط مطلوبی براي كاهش خطر مؤثر و كارا در سطوح مختلف ايجاد کرد با توجه به این مسئله، بیان اصول کاهش آسیب‌پذیری در برابر زلزله و اقدامات لازم برای کاهش آن که مجموعا «ارتقای آمادگی» نامیده میشود، از امور مهم و شایان توجه است. یکی از جنبه‌های مختلف این آمادگی شامل آمادگی مردم برای رویارویی با سانحه، آمادگی مسئولان ذیربط برای مدیریت سانحه، آمادگی نیروهای امدادی برای امدادرسانی به‌موقع و مؤثر، آمادگی بخش‌های درمانی جامعه برای پذیرش تعداد زیاد مصدومان در زمانی بسیار کوتاه و آمادگی نیروهای انتظامی کشور برای حضور مؤثر در منطقه و برقراری نظم و امنیت است. برای ارتقای آمادگی جامعه در راستای رویارویی با بحران‌های طبیعی آینده، نیاز به یک برنامه‌ریزی جامع و گسترده‌تر است و از آنجا که بخش عمده‌ای از این برنامه‌ها با تمامی گروه‌ها و اقشار مختلف مردم سر و کار دارد، بنابراین توانمندی جامعه در برابر سوانح که آن را اصطلاحا «تاب‌آوری» می‌نامند، از مباحث مهمی است که باید به آن توجه خاص مبذول شود. در واقع، مفهوم تاب‌آوری را می‌توان «توانايي جوامع، سيستم‌هاي فيزيكي، اجتماعی، سياسي و اقتصادي، ساختمان‌ها و اماکن اسكان و تحمل ايستادگي آنها در برابر خطرات به‌وجود‌آمده از تنش‌ها و فشارها، كه بتوانند سريعا به حالت اولیه قبلی بازگشته، تهديدات آتي را پذیرفته و با آنها رويارويي کنند»، تعریف کرد. مقوله تاب‌آوري به مواردی در ارتباط با جوامع، سيستم‌هايي كه از این جوامع حمايت مي‌کنند و عملكردهاي مختلف آن در محيط‌هاي فيزيكي، اقتصادي و طبيعي مي‌پردازد که در سال‌هاي اخير استفاده‌های بسیاری از آن در رشته مديريت سوانح طبیعی شده است. شهرت این كلمه به عنوان يك چارچوب به مفهومي برمي‌گردد كه به راحتی مي‌تواند با تمامي مراحل، فازها و بخش‌هاي سوانح و مديريت بحران ارتباط پيدا كند. در راستای ایجاد، حفظ و دستیابی به مقوله تاب‌آوری مراحل مختلفي وجود دارد كه در ادامه تنها به پنج نکته عمده آن اشاره میشود:
١- اطلاع‌رساني و آمادگي
در ابتدا ضروری است تا مطمئن شد كه عموم مردم به خطراتي كه در معرض آن قرار دارند و همین‌طور مراحلي كه بايد براي حفاظت از جان خود، خانواده و همسایگانشان انجام دهند، واقف‌اند. اين مرحله، مردم و جوامع را قادر می‌کند تا ضربه‌ها را تحمل کرده، سریعا به حالت اولیه قبلی بازگشته و بعد از وقوع يك سانحه شرايط جديد را بپذيرند.
٢- برنامه‌ریزی سانحه
علاوه بر داشتن مردم حساس، برنامه‌هاي جديد و به‌روزشده سوانح به صورت واقع‌بينانه و از قبل آماده و تمرين‌شده براي پيش‌بيني مشكلات و برنامه‌ریزی طبق آنها ضروري است. آنها بايد به‌طور کامل توسط قانون حمايت شوند. برنامه‌های ترکیبی در تمامي سطوح از بالا به پايين و برعکس و همچنین مجموعه کارهای مخصوص براي حفظ تداوم روند امور روزمره مورد نياز است. اين مرحله جوامع را قادر مي‌کند تا ضربه‌ها را تحمل کرده، به عقب برگشته و موارد را پس از زلزله به گونه‌ای که باید باشد، مورد پذيرش قرار دهند.
٣- مدیریت مناسب
برنامه‌هاي مؤثر تنها هنگامي پدید می‌آیند كه مدیریت خوب وجود داشته باشد. اين امر نياز به وجود مسئولان دلسوز دارد تا وسایل مورد نیاز برای حفاظت از جان مردم را فراهم کنند و همین‌طور فعاليت بسياري از افراد درگير از قبیل دولت، سازمان‌هاي غيردولتي، دانشگاهیان، مشاغل، بخش خصوصي، انجمن‌هاي مهندسي، رسانه‌ها و ... را شامل شود. اين مرحله، تصميم‌گيرندگان را قادر مي‌کند تا جامعه را تحت‌تأثير قرار داده و بخش‌های عمومي و خصوصي بتوانند ضربه‌های وارده را تحمل کرده، به عقب بازگشته و خود را با شرایط موجود وفق دهند.
٤- معيارهاي ايمني
تمامي نيازهای اشاره‌شده در بالا، روش‌هاي غيرسازه‌اي براي كاهش خطر هستند. علاوه بر اين، ساختمان‌ها و شريان‌هاي حياتي نیز بايد ايمن ساخته شوند تا در برابر خطرات مقاومت كنند. شريان‌هاي حياتي نیاز به حفاظت بيشتر دارند. كشاورزي بايد با معيارهاي سيل و خشكسالي هماهنگ شود. سيستم‌هاي هشداردهنده بايد به‌طور كامل عملكرد مؤثر داشته باشند. اين مرحله نیز ساختمان‌ها، شريان‌هاي حياتي و محيط طبيعي را قادر مي‌کند تا فشارها را تحمل کرده و با شرايط موجود بعد از سانحه سازگار شوند.
٥- درس‌هاي آموخته‌شده
در نهایت، ضروری است درس‌هاي آموخته‌شده از گذشته بررسي و به كار گرفته شوند و تغييرات مورد نياز در آنها با توجه به ضعف‌ها، کمبودها، تهدیدات و موفقيت‌ها ثبت و مورد استفاده به‌روز قرار گیرد. در هر جامعه، خصوصا جوامع در معرض مداوم خطر سوانح، باید فرهنگ یادگیری گسترش داده شود تا به سطوح جامعه کمک کند ضربه‌ها را تحمل کرده، به عقب برگشت کرده و خود را با وضعیت موجود پس از سانحه تطبیق داده و هماهنگ کنند و به نوعی تاب‌آور شوند. امید است استفاده از این موارد به صورت کاربردی در کشور گسترده‌تر شود تا با تاب‌آوری در برابر سوانح طبیعی همچون زلزله بتوان اثرات ناگوار آن را تا حد مطلوبی کاهش داد.
یاسمین ایزدخواه / عضو هیأت علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله
منبع : روزنامه شرق