زلزله غول نيمه خفته و خاموش زير پوست شهرهاي مختلف كشور است كه با هر خميازه و تكاني جان هزاران نفر از مردم اين سرزمين را در طول ساليان متمادي گرفته است، اين در حالي است كه ناآشنايي مردم و مسئولان با مخاطرات اين دگرگوني طبيعت همچنان مغفول باقي مانده است.

به گزارش خبرنگار اجتماعي ايرنا، هميشه در هر واقعه هولناك در هر كجاي كشور، جان عده زيادي از مردم به خطر مي افتد و بعد از آنكه خسارت و صدمات جبران ناپذيري به آنان وارد شد، همه به اين فكر مي افتند كه چه كار بايد كرد تا بار ديگر اشكي از حسرت بر گونه اي جاري نشود.

ايران كشوري است كه بر روي كمربند زلزله واقع شده است، جمله آشنايي است كه هزاران بار از زبان كارشناسان و اهل فن در خصوص پيامدهاي مخرب زلزله شنيده شده، اما آيا اقدامات اساسي براي مقابله و يا روبرو شدن با اين پديده طبيعي اتخاذ شده است؟

در اين رهگذر، هرگاه زلزله اي مخرب و ويرانگر رخ مي دهد تا مدتي تمام نگاه هاي خبرنگاران رسانه هاي جمعي و دوربين هاي خبري به آن سمت سوق داده مي شود، اما بعد از گذشت چند صباح اين موج رسانه اي زير خاكستر زمان به دست فراموشي سپرده مي شود.

چنانچه گفته مي شود در طول صد سال گذشته به طور متوسط دستكم هر ۱۰ تا ۱۴ سال يك بار زلزله اي مخرب داشته ايم، زلزله بويين زهرا كه بيش از ۵۱ سال قبل روي داد، زلزله سهمگين طبس در ۳۴ سال پيش و رودبار كه ۲۳ سال قبل روي داد و زلزله بم در سال ۱۳۸۲ همه به دليل ويراني هاي گسترده و كشته شدن صدها و هزاران انسان همچنان در خاطره ها حك شده است و همگان آنها را از سهمگين ترين حوادث طبيعي مي دانند.

طبق آمار از سال ۱۲۸۸ شمسي تاكنون بيش از ۲۰ زلزله مخرب در جاي جاي ايران از شمال و جنوب و شرق و غرب تا بخش هاي مركزي كشور روي داده است.

اما واقعيت تلخ تر آن است كه تاكنون آنطور كه بايدبه اين خطر توجه نشده و در صدد پيشگيري از عوارض ناشي از وقوع زمين لرزه بر نيامده ايم.

به اعتقاد كارشناسان با توجه به اينكه تخريب ساختمانها، مرگ يا مصدوميت ناشي از فرو ريختن آوار نخستين خطري است كه پس از وقوع زلزله متوجه افراد مي شود، در مرحله نخست بايد به مقاوم سازي ساختمان ها توجه شود.

در كشور ما بسياري از مردم در آرزوي سقفي مطمئن بر روي سرشان هستند، اما بايد اين سقف را به نحوي ساخت كه بصورت آوار روي سر آنها خراب نشود.

با گذشت زمان و مشخص كردن يك روز در تقويم با عنوان زنگ زلزله و تاكيد بر آموزش و مقاوم سازي ساختمانها، امروزه شاهد پيشرفت هاي زيادي در زمينه علم و فناوري هستيم و راه هاي تقريبا مناسبي براي رويارويي صحيح با اين پديده طبيعي پيدا شده است.

ساخت دستگاه هاي لرزه نگار، تهيه نقشه هاي زمين شناسي، روش هاي پيش يابي، توليد مصالح ساختماني پيشرفته نظير نوارهاي پليمري، گذاشتن پي ساختمان بر روي بالشتك هاي پلاستيكي و غيره از جمله اقدامات كارشناسي شده براي كاهش خسارات زلزله است.

در كشورهاي زلزله خيز به خصوص ژاپن اقدامات زيادي براي ايمني مردم در زمان وقوع زلزله صورت گرفته، اما اين علم در ايران هنوز بسيار جوان است و با توجه به تلاش مسئولان و محققان هنوز راه زيادي براي تحقق آن در پيش است.

بحث زلزله و نحوه مقابله با آن در ايران به خصوص بعد از زلزله هاي منجيل و رودبار در استان گيلان، بم و زرند در استان كرمان، ورزقان، اهر و هريس در استان آذربايجان شرقي و طسوج، شنبه و درويشي در استان بوشهر روند صعودي به خود گرفته، اما مي دانيم كه هنوز قطره اي از درياي بيكران اين علم را نچشيده ايم.

در واقع ارزيابي ها نشان مي دهد زلزله و خطرپذيري لرزه اي در اغلب نقاط كشور بالاست كه زمين لرزه هاي منجيل و رودبار در سال ۱۳۶۹، بم در سال ۱۳۸۲ و آذربايجان شرقي و بوشهر در يكسال اخير به عنوان چندين رويداد مهم لرزه اي كه در كمتر از دو دهه صدمات و تلفات سنگيني را به كشور وارد كرده اند مصداق اين ادعا است.

هرچند اين شهرها در مقايسه با كلان شهرهاي كشور از تراكم جمعيت كمتري برخوردار بوده اند ولي عدم توسعه بهينه اين شهرها و مشكلات موجود در نظام مديريت خطرپذيري لرزه اي باعث شد در هر دو مورد خسارات و تلفات فراواني به كشور وارد شود.

محققان معتقدند سالانه صدها زلزله در دشت ها و كويرهاي ايران رخ مي دهد، اما آنچه مهم مي باشد وقوع آن در مناطق مسكوني است و تمام تلاش مسئولان و محققان باهدف مقابله با اين غول در مناطق مسكوني است.

با توجه به اينكه ايران بر روي كمربند زلزله واقع شده پس تعداد زيادي از شهرهاي آن نيز در معرض خطر زلزله خواهد بود كه از آن جمله تهران يعني پايتخت كشور ايران نيز از اين تهديد مستثني نيست.

** گسل هاي تهران

به اعتقاد محققان باانجام تحقيقات بر روي چهار گسل مشاء، شمال تهران، جنوب ري، شمال ري موجود در شهر تهران اين نتايج به دست آمد كه فعال شدن اين گسل ها پيامدهاي متفاوتي خواهد داشت.

آنان مي گويند اگر گسل شمال ري فعال شود انتظار مي رود اكثر ساختمانهاي موجود در منطقه (بالاي ۸۰ درصد) كاملا خراب شود و از آنجا كه منطقه قديمي و داراي كوچه هاي باريك و تو در تو است، فرو ريختن ساختمانها باعث بسته شدن راهها مي شود.

** مطالعات و تحقيقات علمي مقاوم سازي بناها

مطالعات و تحقيقات علمي، پژوهشي، نحوه برخورد با زلزله، ابزارهاي پيش بيني يا هشدار، نوع مصالح در ساختمان ها و مديريت بحران در اين زمينه بسيار ضروري است.

كارشناسان معتقدند فعاليت هايي در راستاي مقاوم سازي ساختمانها، نوع مصالح، نحوه كاربرد آنها در ساخت و ساز، توليد سازه هاي سبك و مقاوم به دست محققان ايراني در حال انجام است كه بخشي از آنها به نتيجه رسيده است.

حميد قويدل كارشناس ارشد سازمان امداد و نجات جمعيت هلال احمر گفت: در خصوص سازه ها از لحاظ علمي سه شاخه وجود دارد.

وي افزود: ساختمان هايي كه وجود دارند،ساختمان هايي كه در آستانه ساخته شدن هستند و ساختمان هايي كه در مناطق زلزله خيز واقع شده اندعمده مشكلات در قسمت نخست و يا به عبارتي مقاوم سازي ساختمانهاي قديمي است.

وي توضيح داد: طي ارزيابي هاي صورت گرفته از سوي گروه هاي امداد و نجات در بحث زلزله و آوار گروه هاي مختلف از پژوهشگاه خاص هر كدام بر روي يكي از اين موارد ويژه و تاثيرگذار در افزايش شمار جان باختگان زلزله هاي مخرب در حال مطالعه و تحقيق هستند.

قويدل ادامه داد:‌ بعد از انجام تحقيقات و آزمايش هاي متعدد اين گروه هاي تحقيقاتي بر روي مصالح و نحوه مقاومت آنها در برابر زلزله، مشخص شد ساختمان هاي اسكلت دار و به اصطلاح مهندسي ساز در صورت رعايت ضوابط ساخت وساز بهترين نوع ساختمان ها هستند، اما اگر در همين نوع ساختمانها ضوابط رعايت نشود مشكل سازترين سازه ها يا به عبارتي سازه هاي غيرمقاوم در مقابل زلزله خواهند بود.

وي گفت: ساختمان هاي اسكلت دار، عموما ساختمان هاي فولادي و بتني را شامل مي شود.

وي افزود: ساختمان هاي داراي مصالح آجري و بلوك از لحاظ ايجاد مشكلات بعد از ساختمان هاي گلي و خشتي قرار دارند.

قويدل با اشاره به نوع مصالح كاربردي در ساختمان ها گفت: به عنوان مثال تحقيقات نشان مي دهد ۸۰ درصد ساختمانهاي ما از آجر و بلوك تشكيل شده اند و بيشترين مشكلات در زمان وقوع زلزله را ايجاد مي كنند.

وي گفت: براي ساختمان هاي اسكلت دار، آيين نامه هاي اجرايي خوبي وجود دارد و هم از ديد جهاني و هم داخلي، مراحل اجرايي آن تا حدودي استانداردتر شده است.

به علاوه در همين ساختمان ها نيز سعي بر آن است كه از مصالح جانبي جديد(در و پنجره) سبك تر استفاده شود و امكان اتصال آن ها به هم نيز طوري باشد كه در زلزله به صورت يكپارچه عمل كنند.

وي تصريح كرد: بعد از انجام تحقيقات و آزمايشات متعدد در مراكز مختلف امدادي و زمين شناسي، پيشنهاد مي شود تا طرح هاي موجود در كشورهاي ديگر را كه بر روي اين ساختمان ها به عنوان قاتلان اصلي در سوانح، انجام شده، بومي شوند.

** ساخت مصالح جديد و روش هاي نو در ساخت و ساز

قويدل اظهار داشت:‌ طبق ارزيابي صورت گرفته توسط كارشناسان خبره امداد و نجات در آوار مشخص شد كه استفاده از نوارهاي اف.آر.پي كه از جنس پليمر است در اين زمينه حائز اهميت و مفيد است.

وي توضيح داد: ‌اين نوارها فاصله بين آجرها را كه در لرزش سريع از هم باز مي شوند و يا براي چسباندن آنها از ملات هايي با مقاومت كم استفاده مي شود پر مي كنند و باعث نگهداشتن آجر در ديواره ها مي شوند.

به گفته اين كارشناس خبره امداد و نجات، نوارهاي اف.آر.پي از پلاستيك هاي مختلفي تشكيل شده كه مي تواند اساس كربني، فلزي يا شيشه اي داشته باشد.

وي در خصوص ساير روش هاي مقاوم سازي ساختمان ها در برابر زلزله نيز اظهار داشت: در روشي ديگر ساختمانها را بر روي پي هايي مي گذارند كه از زمين فاصله دارند.

قويدل ادامه داد:‌ در اين روش پي ساختمان بر روي بالشتك هاي لاستيكي قرار مي گيرد كه اين كار باعث جدا شدن زمين از سازه و عملا باعث مي شود تا نيرو وارد سازه نشده و به اصطلاح نيرو را رد كند كه امروزه اين روش در كشورهاي ژاپن، نيوزيلند و بخشي از اروپا مورد استفاده قرار مي گيرد.

وي گفت: بايد تلاش شود تا مصالحي در ساختمان مورد استفاده قرار گيرد كه نيروي وارد بر ساختمان را تلف كنند.

اين كارشناس خبره امداد و نجات در بخش ديگري از سخنانش درباره سازه هاي پيش ساخته نيز گفت: اين سازه ها چون در كارخانه توليد مي شوند مناسب هستند، اما مسئله مهم در نحوه اتصال آنها است كه متاسفانه نحوه اتصال آنها يكي از ضعف هاي موجود است.

وي گفت: در واقع با انواع مختلف سازه از لحاظ جنس (پيش ساخته ها، بتني، فولادي و مصالح و بنايي مانند آجر و بلوك) مشكلي نداريم بلكه بيشترين مسئله در ساخت و ساز هاي غيرمقاوم است كه برخي افراد سودجو و خودسر در ساخت و تهيه مسكن انجام مي دهند.

قويدل از تمام مسئولان دخيل در امر مديريت بحران و سوانح خواست در خصوص مقاوم سازي سازه هاي غيرمقاوم شهري و روستايي تمام توان خود را بكار بگيرند تا زلزله اين غول خاموش آسيب كمتري را به هموطنانمان در سرتاسر ايران وارد كند.

طبق هشدار كميته اضطراري فجايع طبيعي(DEC )،هم اكنون بيشترين نگراني هاي سازمان هاي امدادرسان جهان در مورد وقوع زلزله درشهرهاي بزرگ جهان از جمله تهران، استانبول و كاتماندو در نپال است.