هنگامی که سخن از بحران و وضعیت بحرانی پیش می آید، مجموعه ای از حوادث و نتایج آن در ذهن ها متبادرمی شود که البته ، تصوری بجا و درست است؛ اما آن چه در این میان باید مورد توجه قرار گیرد، این است که بحران، در اثر حادثه پیش می آید و حادثه هیچ گاه خبر نمی کند. پس باید قبل از وقوع حادثه و پیش آمدن شرایط بحرانی، به فکر راه های پیشگیری بود؛ چرا که همیشه پیشگیری بسیار کم هزینه تر و کم صدمه تر نسبت به درمان است.

 اما در بحث بحران، پیشگیری شرایط و ویژگی های خود را دارد و همین مسئله، نکته ای است که موضوع گفتگوی ما با مسعود حسن نژاد، مدیر بحران شهرداری تبریز قرار گرفته است:

سلام، خوش آمدید. در آغاز کلام، سراغ دلایل تشکیل این مدیریت می رویم و این که چگونه چنین مدیریتی در شهرداری تشکیل شد؟

بنده هم عرض سلام دارم.در جواب این سؤال باید بگویم سرآغاز تشکیل مدیریت بحران شهرداری تبریز، به سال 81 بر می گردد. بر اساس ماده 55 قانون شهرداری ها، شهرداری در قبال پاره ای حوادث، از جمله سیل یا دیوارهای فرسوده وشکسته ای که احتمال ریزش داشته باشند، مسؤول است. البته پس از زلزله رودبار و منجیل در سال 69، در کشور هم حرکاتی  در حوزه مدیریت بحران دیده شد که طرح امداد و نجات نامیده می شد. این اقدام به شهرداری ها هم، تسری پیدا کرد. به این ترتیب که با تشکیل ستاد مقابله با حوادث غیرمترقبه در استانها، شهرداری ها هم در این حیطه داخل شدند. شهرداری تبریز هم به عنوان بزرگترین نهاد مردمی استان، یکی از کارگروه های این ستاد  در شهرستان تبریز گردید.

نامه هایی که در این زمینه به شهرداری ارسال می شد، نهادی متولی نداشت و به صورت پراکنده، توسط اشخاص و بخش های مختلف، جوابگویی می شد تا این که در سال 81پیشنهادی شد مبنی بر تشکیل  جلسه ای تحت عنوان (مدیریت بحران) با شرکت مسؤولین ذیربط و شخصیت های دانشگاهی. نهایتا در سال 82 با پاره ای تغییرات در مجموعه مدیریت شهری، مدیریت بحران شهری، در زیر مجموعه خدمات شهری تشکیل شد و بنده به عنوان مدیر این واحد انتخاب شدم.

با وجود اطلاعاتی که از حوزه بحران و گستردگی آن داشتیم، بنا را بر ایجاد زیر ساخت های لازم نهادیم و کار را از پایه شروع کردیم. یعنی ابتدا مجموعه درون سازمانی را تشکیل دادیم تا نقش ووظایف محوله از جانب ستاد حوادث غیر مترفبه استان که بر دوش شهرداری بود، سازمان دهی شود. البته قصد ما این نبود که مدیریت بحران شهر را بر عهده بگیریم؛  چون نه می خواستیم و نه قانون چنین اجازه ای را می داد.

سپس در سال 86، توسط شهردار وقت،  واحد مدیریت بحران از حوزه خدمات شهری خارج شد و به صورت واحدی مجزا، آغاز به فعالیت کرد.

اگر بخواهیم حوزه مدیریت بحران را طبقه بندی کنیم، شامل کدام قسمت ها می شود؟

مدیریت بحران به طور کلی به 4 بخش تقسیم می شود: بخش پیشگیری، بخش آمادگی، بخش مقابله، بخش بازسازی و بازتوانی که این مراحل و قوانین در تمامی دنیا یکسان و برابر است. دو بخش اول تحت عنوان مدیریت ریسک شناخته می شود که آن هم

اهمیت خاص خود را دارد و اصلا اگر مدیریت ریسک نباشد،مدیریت بحرانی در کار نخواهد بود؛ چراکه وقتی مدیریت بحران نتواند در قسمت های پیشگیری و آمادگی، قوی و کارآمد باشد، در حوزه های مقابله و باز سازی هم ضعیف خواهد بود.

اکنون جایگاه تبریز در حوزه مدیریت بحران چگونه است؟

پس از شکل گیری قانونی این تشکل، مدیریت های بحران در سراسر کشور، با 14 کارگروه ایجاد شدند. اما در تبریز این کارگروه ها، به تعداد 21 کارگروه می رسد. در تبریزحوادث بسیاری احتمال وقوع دارد ، اما ما فقط روی زلزله تمرکز کرده ایم. به دلیل همین تعدد کارگروه ها، مدیریت بحران شهرداری تبریز، در حوزه فعالیت خود با دیگر بخش ها و واحد های شهرداری هم در تعامل است. از بابت بحث تراکم، با معاونت شهر سازی، از بابت معابر عمومی  و وضعیت تردد، با معاونت حمل ونقل و  در دیگر زمینه ها با معاونت خدمات شهری و  سازمان های ذیربط.

مسئله آموزش در مدیریت بحران را چگونه ارزیابی می کنید؟

آموزش، اساس توسعه انسانی است. مدیریت بحران هم بدون آموزش اتفاق نمی افتد. در بحث های حوزه فرهنگی، همان بخش های پیشگیری و آمادگی مطرح می شوند که اصلی ترین پایه آن آموزش است و اطلاع رسانی و آگاهی بخشی.

ما سه کارگروه داریم که در امر آموزش دخیل هستند. ریاست اصلی آموزش همگانی بر عهده هلال احمر است. آموزش عمومی مدارس و مراکز آموزشی هم بر عهده سازمان آموزش و پرورش است. بزرگترین رسالت صدا و سیما به عنوان کارگروه اطلاع رسانی، آگاه سازی مردم است و شهرداری فقط می تواند به عنوان توسعه فرهنگ ایمنی، در این موضوع دخالت واین نهادها را تغذیه کند؛ اما ما در آموزش مدارس، آمورش همگانی، آموزش کارخانجات، ادارات و تمامی جاهایی که امکان آموزش شهروندان وجود دارد، به آموزش اقدام می کنیم، حتی اگر وظیفه ما نباشد. 

از طرف دیگربحث پدافند غیر عامل هم، خود حوزه ای بسیار گسترده است که باید مردم با آن بیشتر آشنا شوند. در مبحث 21 مقررات ملی ساختمان، بحث پدافند غیر عامل در شهرها مطرح شده است. اما با وجود تمامی این ها، متاسفانه ما عادت داریم وقتی حادثه رخ می دهد، یاد اقدامات امنیتی و پیشگیری بیافتیم، در حالی که پیش از هر چیز، باید زیر ساخت های یک مدیریت تامین شود و من امیدوارم روزی، در یک آینده نزدیک، این امر محقق گردد؛ قبل از این که بحرانی که این همه از آن هراس داریم، به سراغمان بیاید.

ما دو نوع آموزش داریم: آموزش درون سازمانی و برون سازمانی. آموزش درون سازمانی هم خودش به دو قسمت تقسیم می شود: آموزش عمومی که در آن تمامی همکاران دوره های مورد نیاز آموزشی را می گذرانند وبا اصول ایمنی مربوط به حوزه عملکردی خودشان، آشنا می شوند. آموزش های تخصصی مربوط به کارگروه های تخصصی می شود.

پس از آن به حوزه آموزشی برون سازمانی می رسیم که آن هم به سه واحد تقسیم می شود: آموزش بخش های عمومی دولت که شامل اماکن اداری می گردد وما در اداراتی مثل صدا و سیما، دانشگاه، هلال احمر و ...، امور آموزشی را انجام داده ایم.

در بخش های خصوصی هم مثل کارخانه ها و نیروگاه  و بعضی رسانه ها، پرسنل و عوامل این مراکز آموزش می بینند.

و نهایتا در بخش شهروندی که در حوزه های فرهنگ سراها، مجتمع ها و محلات انجام می گیرد. همچنین با نشر کتابچه های آموزشی و پخش آن در اجتماعات و مکان های عمومی، تلاش کرده ایم برنامه های آموزشی مان را، به صورت مشارکتی و هرمی اجرا کنیم. چرا که عموم مردم در قاعده هرم قرار دارند و برنامه های مشارکتی، به شکل از قاعده به سمت راس است.

در آموزش های مراکز تجاری، تیمی از عوامل آن مرکز تشکیل شده که به عنوان تیم عملیاتی آموزش دیده اند تا  در مواقع بحران، مانورها و عملیات نجات را انجام دهند.

و اما خط مشی آتی مدیریت بحران چیست؟

خوشبختانه شهردار محترم، یک استراتژی خوبی برای مجموعه شهرداری تعریف کرده اندکه می گوید: عاقلانه فکر کنیم و عاشقانه کار کنیم. ما مسوولان و پرسنل هم بایدبه دور از شتاب زدگی و سهل انگاری، این شعار را الگو قرار دهیم.

اقداماتی که تا کنون در تبریز از طرف مدیریت بحران انجام شده، کدام ها هستند؟

اقداماتی که تا کنون انجام شده، شامل  پاره ای اقدامات عمرانی است ، از آن جمله، احداث 22 سالن چند منظوره  که در مواقع عادی سالن ورزشی و در مواقع بحران، محل اسکان موقت خواهند بود.افزایش تعداد ایستگاه های آتش نشانی به 20 ایستگاه که این افزایش در سال آتی هم ادامه خواهد یافت. از همه مهم تر، ایجاد شهرک امن در پارک بزرگ عباس میرزا که در 2 فاز به بهره برداری رسیده و فازهای 3 و 4 هم در سال آینده به بهره برداری خواهد رسید. علاوه بر آن طبق مطالعات و طراحی های انجام شده، بزرگترین مرکز فرماندهی مدیریت بحران منطقه شمال غرب کشور، در پارک عباس میرزا ایجاد خواهد شد.

تبدیل پارک های سطح شهر به پارک های دو منظوره، نیز بخشی از طرح های در حال اجراست.البته ما احداث پارک های دو منظوره جدید را در حال اجرا داریم و تعدادی را هم اجرا کرده ایم که از آن جمله می توان به پارک یادگار امام در اتوبان شهید کسایی، پارک ولایت در اندیشه، پارک ایثار در نگین پارک و پارک ائل داغی در حاشیه اتوبان پاسداران اشاره کرد. در ائل باغی هم یک سالن چند منظوره مدیریت بحران احداث کرده ایم.

منظور از پارک پایا چیست؟

پارکی که حداقل استانداردهای لازم برای ایجاد اردوگاه های اضطراری را داشته باشد، به عنوان پارک پایا شناخته می شود. مثلا در پارک عباس مبرزا، امنیت جغرافیایی محیط، ایجاد انبار های ذخیره آذوقه و آب آشامیدنی، استفاده از منابع انرژی پاک و حداقل  نیاز های رفاهی، لحاظ شده است.

راجع به محل های فرود اضطراری بالگرد ها هم توضیحی بفرمایید.

در سطح شهر 5 پد بالگرد ایجاد شده است که تمام آن ها با تلفیقی از استاندارد هوانیروز و استاندارد های کشوری مطابقت دارد.

هدف از ایجاد این پدها، فراهم کردن امکانات حمل و نقل هوایی در مواقع بحرانی است.

به عنوان سخن آخر، چه صحبتی با شهروندان عزیز دارید؟

وقوع حوادث، مخصوصا حوادث طبیعی، قابل پیش بینی نیست و تنها کاری که مارا از آسیب حوادث مصون نگه می دارد، آموختن راه های پیشگیری و مقابله  با این حوادث است. از یاد نبریم که علاج واقعه قبل از وقوع باید کرد.

از شما بخاطر شرکت در این گفتگو متشکریم.

من هم از شما به خاطر طرح مسئله مهم مدیریت بحران ممنونم.