متخصصان پاسخ گفتند:
مهمترين دغدغه هاي مربوط به زلزله چيست؟

سازمان مديريت بحران کشور طي جلسه اي با موضوع "مخاطرات زلزله در شهرهاي بزرگ، راهکارها و وظايف مردم و مسوولان"، با حضور کارشناسان و صاحب نظران، موضوع زمين لرزه در شهرهاي بزرگ را مورد بررسي قرار داد
در اين جلسه كه با حضور آقايان دكتر احمدي گيوي رئيس موسسه ژئوفيزيك دانشگاه تهران، دكتر حاتمي رئيس مركز پيش نشانگرهاي زلزله موسسه ژئوفيزيك، دكتر ميرزايي رئيس مركز لرزه نگاري كشوري، دكتر قيطانچي رئيس بخش زلزله شناسي موسسه ژئوفيزيك، دكتر تاتار رئيس پژوهشكده زلزله شناسي پژوهشگاه بين المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله، دكتر سينائيان معاون پژوهشي مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي، مهندس محمدي كارشناس مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي، مهندس حيدري معاون عمليات امداد و نجات جمعيت هلال احمر، مهندس مرادي مديركنترل و هماهنگي عمليات جمعيت هلال احمر و مهندس يزداني مديركل دفتر هماهنگي امور پيشگيري سازمان مديريت بحران كشور برگزار شد، دغدغه هاي مردم و مسئولان در شهرهاي بزرگ در مورد زلزله مورد بحث و بررسي قرار گرفت.
اهم موضوعات مطروحه در اين جلسه بدين شرح است:
احتمال وقوع زمين لرزه هاي متوسط تا بزرگ در شهرهاي بزرگ كشور چقدر است؟ بزرگي مورد انتظار، ميزان خطر و احتمال ايجاد بحران را چگونه ارزيابي مي كنيد؟

دكتر تاتار:
موقعيت جغرافيايي ايران موجب شده ما با پديده زمين لرزه در همه جاي ايران به جز بخش هاي كويري مواجه باشيم. شهرهاي بزرگ در كشور ما به لحاظ موقعيت جغرافيايي در معرض خطر بيشتري هستند. روزانه زمين لرزه هاي متعددي در مناطق مختلف كشور به وقوع مي پيوندد ولي با توجه به تعداد كم اين زمين لرزه ها در مناطق شرقي بزرگاي زمين لرزه ها در اين مناطق معمولاً بيشتر است. سازمان ها و موسسات مختلفي در زمينه زمين لرزه در كشورمشغول مطالعه هستند كه عليرغم گسترش شبكه لرزه نگاري در سال هاي اخير همچنان نيازمند گسترش هر چه بيشتر اين شبكه در سطح كل كشور هستيم. اكثرمناطق كشور از پتانسيل وقوع زلزله بزرگ را دارند كه نيازمند توجه و اهتمام عمومي مردم و مسئولان مي باشد و اولين قدم در راستاي كاهش آسيب پذيري در برابر زمين لرزه اين است كه بپذيريم ما در يك كشور لرزه خيز زندگي مي كنيم.

دكتر سينائيان:
تمركز زلزله در كشور در باند شمال غرب – جنوب شرق و زاگرس است كه فراواني بيشتر و بزرگاي كمتر دارند اما در منطقه البرز فراواني كمتر و در نتيجه بزرگاي بيشتر است. از ويژگي هاي زمين لرزه اين است كه غالباً در مناطق كوهستاني بروز و ظهور پيدا مي كند و با توجه به اينكه اين گونه مناطق از نظر شرايط آب و هوايي مناطق مناسبي براي زندگي هستند از ديرباز مورد توجه بوده اند به همين دليل اكثر شهرهاي پرجمعيت در كنار چنين مناطقي به وجود آمده اند كه اين مسئله ميزان خطر را براي مراكز جمعيتي افزايش مي دهد.

دكتر ميرزايي:
همه جاي كشور مستعد وقوع زلزله است اما نوار شمالي و شرقي كشور به دليل تصادم صفحات از جايگاه ويژه اي برخوردارند. در برآورد خطر زمين لرزه نبايد هيچ نقطه اي را از قلم انداخت حتي جاهايي كه تك زمين لرزه هم ثبت نشده به معني اين است كه مدت هاست زمين لرزه رخ نداده و خطر بيشتري در كمين است.

دكترقيطانچي:
شناخت ما از لرزه خيزي مناطق مختلف بر اساس داده هايي است كه به طرق مختلف به دست آورده ايم. اما بدست آوردن اين داده ها بالاخص در مورد زمين لرزه هاي تاريخي بستگي به عوامل مختلفي دارد. به عنوان مثال در مورد زمين لرزه هاي تاريخي به وقوع پيوسته در صورتي مي توان اطلاعاتي كسب كرد كه در زمان وقوع زمين لرزه در آن منطقه شهري وجود داشته يا خير؟ و اگر وجود داشته مورخي كه چنين زمين لرزه اي را ثبت كند بوده يا نه؟ در مورد زمين لرزه هايي كه ممكن است در مناطق مختلف جهان به وقوع پيوسته باشد و دستگاهي آن را ثبت نكرده باشد هم وضع به همين منوال است. بنابراين نمي توان به داده هاي موجود به طور صددرصد اكتفا كرد، بطور مثال طبس يكي از مناطقي بود كه گفته مي شد كه وقوع زمين لرزه در آن دور از ذهن است ولي همان طور كه همه شاهد بودند زمين لرزه مخربي در آن به وقوع پيوست. رودبار و همين طور بم كه گفته مي شد در مدت 2300 سال شاهد زمين لرزه اي نبوده شاهدان ديگري بر اين مدعا هستند.

پيش بيني در خصوص خسارات وارده به تاسيسات دولتي، عمومي و خصوصي در صورت وقوع زمين لرزه بزرگ (با بزرگاي بيش از 5/6 در مقياس ريشتر)

دكتر حاتمي:
هر وقت صحبت از زلزله مي شود مردم نگران مي شوند زلزله با ما در اين كشور همراه است و زندگي مي كند. شواهد و گزارشات تاريخي اين امر را تائيد مي كند كه هر ايراني در طول حيات خود به صورت ميانگين 4-5 زلزله بزرگ را تجربه مي كند. بسياري از زمين لرزه هاي به وقوع پيوسته در كشور در داخل و يا اطراف شهرهاي بزرگ كشور ( تهران- مشهد- كرج- اصفهان- تبريز- شيراز- اهواز- قم) كه 70 درصد شهرنشينان كشور را در خود جاي داده اند بروز و ظهور پيدا كرده اند. پس مي بايست بپذيريم كه زلزله با ما همراه است. مردم عادي به طور طبيعي يادگرفته اند كه در مسير آب و سيل خانه نسازند، ضروريست در رابطه با زلزله هم اين گونه برخورد شود و وقتي مراكز علمي و... توصيه مي كنند كه خانه ها نبايد در گسل ها و مناطق خطرناك ساخته شوند با عمل به اين توصيه ها از ميزان مخاطرات كاست.
در مورد پيش بيني زلزله تا كنون جواب قطعي و قابل قبولي به دست نيامده است ولي بسياري از مراكز علمي در دنيا در اين رابطه كار مي كنند. بحث ساخت دستگاه پيش بيني زلزله هيچ سنديتي ندارد و بايد از همه داده ها و سيستم ها در راستاي كنترل آن كمك گرفت.

دكتر تاتار:
ماهيت و رفتار پيچيده زمين پيش بيني زمين لرزه را تا حد زيادي دور از دسترس كرده است، اما نكته مهم در مورد زلزله اين است كه در كجا و كي حادث مي شود؟ هر چند كه در مورد شناسايي مناطق مستعد وقوع زمين لرزه و حتي ميزان بزرگاي زمين لرزه احتمالي نتايج قابل قبولي بدست آمده است ولي تا كنون پاسخ به اين سوال كه زلزله در هر محل دقيقاً كي اتفاق مي افتد بدون جواب مانده است.

دكتر سينائيان:
با فرض اينكه بتوانيم زمان و مكان زلزله را پيش بيني هم بكنيم در نهايت شهر را از سكنه خالي كرده اما بعد از زلزله مردم سرمايه تمام عمر خود را از دست داده و بي سرپناه شده اند. بنابراين مهمترين كار بحث ساخت و ساز و مقاوم سازي ابنيه است كه حافظ جان و سرمايه هاي مردم خواهد بود كه در صورت ايجاد ايمني در سازه ها پيش بيني هم چندان مهم نخواهد بود.

دكتر ميرزايي:
هيچكس از متخصصين ادعاي پيش بيني را نمي كند اما بايد توسعه پيش نشانگرها مورد توجه و سرمايه گذاري قرار گيرد.
بررسي وضعيت آسيب پذيري شهرهاي بزرگ در بخش هاي مختلف (ساختمان هاي مسكوني، ساختمان هاي عمومي و دولتي، تاسيسات زيربنايي و شريان هاي حياتي و...) در برابر زمين لرزه احتمالي ونقش مردم ومسئولين در كاهش خطرپذيري پديده زلزله

دكتر سينائيان:
در كشور ما هر كدام از ساختمان ها متولي خاص خود را دارند. به لحاظ وجود ظرفيت هاي علمي در كشور آيين نامه ها، قوانين و دستورالعمل هاي كافي وجود دا��د. ليكن عواملي كه عدم رعايت مناسب هر يك از آن ها و كاهش ايمني را فراهم مي كند عبارتند از: نظارت، اجرا و مصالح استاندارد. هركجا كه اين موارد رعايت شده باشند آسيب پذيري ساختمان ها كاهش مي يابد اما در مورد ساخت وسازها در كشور همچنان ما سود كوتاه مدت شخصي را بر منفعت بلند مدت ملي ترجيح مي دهيم.

مهندس حيدري:
با توجه به رصد زلزله هاي 35 سال اخير كشور، مردم و مسئولان اين سوال را جواب دهند كه با توجه به اينكه همه آنها كمتر از 7 ريشتر است تا كي ما بايد از زلزله هاي 6 ريشتري واهمه داشته باشيم؟ در زمين لرزه هاي آذربايجان و زهان كشته ها در خانه هايي بود كه با مصالح خشت و گلي بودند اما خانه هايي كه كمترين مصالح استاندارد را دارا بودند هيچ كشته اي ندادند.

دكتر حاتمي:
آمار 15 ساله كشور (85-71) در بلاياي طبيعي نشان مي دهد كه زمين لرزه به تنهايي 60 درصد بلايا را به خود اختصاص داده است و 95 درصد تلفات جاني و 15 درصد خسارات مالي نيز مربوط به زمين لرزه است. بزرگترين درس ما از اين رويدادها نظارت بر ساخت و ساز و ايمن سازي است. با توجه به اينكه بيشترين تراكم جمعيت درشهرهاي بزرگ است و ما در اين شهر ها بافت هاي فرسوده زيادي داريم بايد در مورد وقوع زلزله ها و خسارات مالي و جاني آن نگران باشيم.

نقش مردم در خصوص كاهش آسيب پذيري در برابر مخاطرات زمين لرزه

دكتر سينائيان:
آيين نامه اين مركز (معروف به 2800) كه هر چند سال به روز رساني مي شود ضرورت دارد در ساخت وساز مورد توجه قرار گيرد و دقيقا اجرا شود. اما در مورد ساختمانهاي غير مقاوم، ما يك ماده را ابداع و ثبت اختراع كرديم كه با پوشش ساختمان هاي غير مقاوم به ميزان زيادي بر مقاومت آن افزوده مي شود. اين پروژه مراحل آزمايشي خود را با موفقيت پشت سر گذاشته و در صورت جلب نظر مردم و مسئولان مي تواند با هزينه اندك سازه هاي قديمي را تا حدود زيادي در برابر زلزله ايمن سازد.

دكتر حاتمي:
پيشنهاد مي شود مركز تحقيقات مسكن، نظارت بر اجراي آيين نامه ها و تهيه نقشه هاي استاندارد در ساختن اماكن حساس مانند مدارس و بيمارستان ها را حداقل بصورت موردي انجام دهد.

دكتر سينائيان:
با توجه به حجم ساخت و ساز در كشور يك مركز (تحقيقات) جوابگوي نياز در سطح كشور نيست مگر اينكه از ما درخواست نظارت شود ضمن اينكه مراكزي مثل سازمان نوسازي مدارس در آموزش و پرورش متولي نظارت بر ساخت مدارس است كه نظير آن نيز در ساير دستگاه ها نيز وجود دارد.

مهندس حيدري:
نقش مردم در نوسازي و كاهش مخاطرات زمين لرزه غيرقابل انكار است. ولي متاسفانه زلزله و خطرات آن چندان براي مردم تشريح نشده و مردم ما هنوز به اين باور كه سرپناه غيرايمن به نوعي خودكشي خود و خانواده است نرسيده اند. لذا مي بايست شاخص هايي تعريف و به مردم آموخته شود تا هر فرد بتواند خانه خود را به لحاظ ايمن بودن در برابر زمين لرزه مورد ارزيابي قرار دهد.

دكتر سينائيان:
چك ليستي براي بررسي ميزان مقاومت ساختمان ها تهيه شده و موجود است اما اين ارزيابي مي بايست توسط يك متخصص انجام شود چرا كه انجام آن توسط مردم چندان اثربخش نخواهد بود.

دكتر تاتار:
نقش مردم در كاهش خسارات در ساخت و سازها بسيار حياتي به نظر مي رسد و آموزش همگاني در مورد نوع سازه و كاربرد مصالح استاندارد در ساختمان قبل از حادثه مي تواند بسيار موثر واقع شود.

دكتر ميرزايي:
برخي مطالعات فراسازماني است بدين معني كه يك مساله با وجود ابعاد گوناگون از عهده يك بخش خارج بوده و نيازمند همكاري گروهي از دستگاه هاي مرتبط با آن مساله مي باشد و درست در همين جاست كه فرهنگ تعامل بايد ميان سازمان هاي مرتبط با هر موضوع نهادينه شده تا نتيجه مطالعات انجام شده قابل اتكاء و اثربخش خواهد بود.

دكتر تاتار:
مطالعات نشان مي دهد خسارات زلزله را مي توان كاهش داد. در سال 1930 به بعد كشورهاي آسيب پذير با افزايش آمادگي، تلفات و خسارات را كاهش دادند اما در كشوري مثل ايران، هند و پاكستان (در حال توسعه) هنوز زلزله هاي كوچكتر از 7 ريشتر خسارت و تلفات زيادي دارند كه بايد اين آمادگي با شتاب بيشتري صورت گيرد.

مهندس محمدي:
شبكه شتاب نگاري متولي ثبت زلزله در كشور است كه اطلاعات آن مستقيم در مركز استفاده مي شود. در سالهاي اخير يك سري مطالعات بنيادين در اين مركز در مورد پارامترهاي حركتي زمين صورت پذيرفته و نقشه ريز پهنه بندي لرزه خيزي نقاط مختلف كشور تهيه شده است.
 
در پايان اين جلسه مهندس يزداني در رابطه با نحوه برخورد با مقوله زمين لرزه توسط مردم و مسئولين با اشاره به اين كه 75 درصد تلفات زمين لرزه در دنيا مربوط به ساختمان هاي خشتي و گلي بوده بر لزوم توجه به نوسازي اينگونه بافت ها تاكيد كرد.
وي با اشاره به اينكه بيشتر فنآوري هاي پيشرفته در رابطه با ساخت و ساز ايمن در كشور وجود دارد و براي بكارگيري اين فنون آئين نامه ها، مقررات، ضوابط و دستورالعمل هاي لازم از سوي سازمان مديريت بحران كشور تهيه و ابلاغ شده است، بر رعايت اين قوانين در ساخت و سازها تاكيد كرد.
مهندس يزداني ادامه داد: عليرغم اين كه رعايت قوانين مقررات در ساخت و سازها حدود 5 درصد هزينه ها را افزايش مي دهد ولي چنانچه معيارها رعايت نشود هزينه هاي نوسازي و بازسازي به مراتب بالاتر از اين خواهد بود، ضمن اينكه تلفات جاني نيز به هيچ وجه قابل جبران نيستند.
مديركل دفتر هماهنگي امور پيشگيري سازمان مديريت بحران همچنين با اشاره به اينكه زلزله هر لحظه در كمين است گفت: حجم كار براي نوسازي مناطق فرسوده در كشور بالا بوده و به زمان زيادي نياز دارد.
يزداني ضمن تبيين نقش مردم و مسئولين در امر نوسازي بافت هاي فرسوده تصريح كرد: بدون درك ميزان مخاطرات بافت هاي فرسوده توسط مردم دستگاه هاي اجرايي زمان كافي براي نوسازي بافت ها را نداشته و وقوع زمين لرزه هاي احتمالي باعث بروز فاجعه مي شود لذا مي بايست همه مردم در برابر اين مقوله احساس مسئوليت كرده و براي حفظ جان و اموال خود و خانواده شان در ساختن جامعه اي ايمن بكوشند.