يکي از موضوعات مهم در ارتباط با وقوع زمين لرزه امکان پيش بيني آن است که گرچه ممکن است بعضي، کارشناسان و مديراني که مسئوليت سازمان ها و مراکز مرتبط با پيش بيني زلزله را به عهده دارند، اساسا با پيش بيني زلزله مخالف باشند و آن را غيرممکن بدانند، اما واقعيت اين است که اين کار اساس علمي دارد وپيش بيني کار علمي و دانشمندانه است.

به عبارت ديگر در پيش بيني بايد تلاش کرد با استفاده از روش علمي به نتايجي دست يافت. در علم هميشه با عدد و رقم و احتمالات سر و کار داريم و براي پيش بيني حوادثي مانند زمين لرزه يا حتي سيل و همچنين درباره پيش بيني وضع آب و هوا پارامترهاي مشخصي را در يک محدوده خاص و با در نظر گرفتن يک عدم قطعيت مشخص براي يک بازه زماني به منظور تعيين يک بازه احتمالي مد نظر قرار مي دهند. امروزه در سطح امکان پيش بيني آب و هوا با توجه به وجود زمينه اي براي دراختيار داشتن اطلاعات مورد نياز اين کار با موفقيت بيشتري همراه بوده است و حتي در زمينه پيش بيني سيل نيز تا حد زيادي اين امکان فراهم شده چرا که در چنين پيش بيني هايي فرآيندها قابل مشاهده است و پارامترهايي که براي پيش بيني مورد توجه قرار مي گيرد شناخته شده است اما زلزله پديده اي است که منشا آن زير زمين است. بنابراين فرآيندهايي که در وقوع زمين لرزه تاثيرگذار است، خيلي توسط انسان ها قابل رصد کردن نيست و محققان بر اين باورند که به يقين روزي مي توانند به امکان پيش بيني زمين لرزه دست يابند. مطالعات زلزله شناسي و ثبت زمين لرزه ها، بررسي آماري زمين لرزه ها و مطالعه و بررسي تغييراتي که در سطح زمين يا يونسفر زمين اتفاق مي افتد، از زمينه هاي قابل رصد و تاثيرگذار در وقوع زمين لرزه است که محققان در اين حوزه ها به موفقيت هايي دست يافته اند. براي پيش بيني زمين لرزه ها دو روش مشخص وجود دارد؛ يکي از اين روش ها مبتني بر داده هاي آماري و به عبارتي روش احتمالي است و روش دوم نيز بر پيش نشانگرهاي زلزله مبتني است.

روش ديگر در پيش بيني زمين لرزه روش احتمالي است و از اطلاعاتي که مربوط به رخداد زمين لرزه ها يا رصد تغييرات ژئوفيزيک (مربوط به تغيير شکل سطح پوسته زمين) است استفاده مي شود تا سرانجام بر اساس روش هاي احتمالي به الگوهاي مشابه پيش بيني وضع آب و هوا رسيده و بتوان گفت در يک بازه زماني که مي تواند طولاني مدت (دو تا پنج سال) يا کوتاه مدت (چند ماه تا چند هفته) باشد با درجه مشخصي از احتمال مثلااحتمال 50 درصد، درجه اي از رخداد مثلازمين لرزه اي با بزرگي 5 / 7، در محدوده اي از مکان مانند منطقه جنوب البرز به مرکزيت تهران به شعاع 100 تا 150 کيلومتر زمين لرزه اي اتفاق مي افتد. در چنين پيش بيني هاي محدوده زماني، مکاني، بزرگي و احتمال و همچنين درصدي از عدم قطعيت مطرح است. براي چنين پيش بيني هايي مي توان از روش هايي چون M8، CM و PI استفاده کرد.

در روش PI تغييرات الگوي رخداد زمين لرزه ها در منطقه اي بررسي و رصد مي شود و بعد با همين روش احتمالي اتفاق بعدي پيش بيني مي شود. هر يک از اين روش ها بر اساس يک ساز و کار اختصاصي انجام مي شود و در نهايت در همه خروجي ها در يک بازه زماني، مکاني، اندازه و عدم قطعيت احتمال چنين رخدادي پيش بيني مي شود. آنچه در علم پيش بيني زلزله مطرح است پيش بيني کوتاه مدت و آني است. پيش بيني کوتاه مدت در حد ساعت و روز و يک يا دو هفته است و پيش بيني ثانيه در حد ثانيه و دقيقه است.

يکي از بزرگ ترين موفقيت ها در زمينه پيش بيني زلزله، زمين لرزه اي بود که در هايچنگ چين اتفاق افتاد. اين زلزله پيش بيني و شهر پيش از وقوع زمين لرزه تخليه شد. اين زلزله اتفاق افتاد و تلفاتي هم داشت اما اگر شهر تخليه نمي شد تلفات بيشتري داشت. زلزله هايچنگ از معروف ترين زلزله هاي پيش بيني شده در سطح دنياست. سال 1995 در کوبه ژاپن زلزله اي اتفاق افتاد که پس از آن قابل پيش بيني بودن اين زلزله مورد بررسي قرار گرفت. در علم اين روال وجود دارد که بعد از وقوع پديده هاي طبيعي قابل پيش بيني بودن آن مورد بررسي قرار مي گيرد. صورت مساله اين است که آيا با وجود چنين شواهد و نشانه هايي چنين پديده هايي را مي توان پيش بيني کرد؟ زلزله کوبه ژاپن پيش بيني نشده بود، اما قابليت پيش بيني آن تائيد شد. يک فيزيکدان ايتاليايي بر اساس نتايج به دست آمده از سنجش گاز رادون، زلزله لاکوئيدا را از حدود يک هفته قبل پيش بيني کرده بود، اما مکان دقيق آن مشخص نبود. لاکوئيدا اين زمين لرزه را تجربه کرد. وقتي اين زلزله اتفاق افتاد اين فيزيکدان اعلام کرد اين همان زلزله اي است که پيش بيني شده بود.
پيش بيني آني موضوعي است که از گذشته هاي دور مورد توجه بوده است. ژاپن از کشورهايي است که بيش از ديگر کشور ها به اين موضوع توجه داشته است. وقتي موج P زلزله دريافت مي شود به دنبال آن موج s نيز دريافت خواهد شد. اين موج ثانويه در حقيقت همان موج مخرب است.

سامانه هايي طراحي شده که مي تواند رسيدن موج ثانويه يا موج مخرب را هشدار دهد. اين سامانه هشدار پيش هنگام است. بنابراين اگر بخواهيم موفقيت پيش بيني را در زمينه پيش بيني هاي آني مورد بررسي قرار دهيم، مي توانيم بگوييم سامانه هاي هشدار سريع در ژاپن و آمريکا که از آنها براي هشدار پيش هنگام استفاده مي شود، موفقيت در پيش بيني آني محسوب مي شود که مي تواند نسبت به موج مخرب دريافتي هشدار دهد.

علاوه بر اين پديده هاي وابسته به رخداد زمين لرزه مانند سونامي وجود دارد که خوشبختانه با توجه به اين که کانون اصلي اين پديده وسط درياست، مدت زماني طول مي کشد تا امواج لرزه اي از وسط دريا به شهر يا ساحل برسد. وجود اين فاصله زماني موجب شده است تاحد زيادي در پديده هاي وابسته به زمين لرزه امکان پيش بيني و هشدار سريع وجود داشته باشد که اين امکان بعد از جنگ دوم جهاني بيشتر فراهم شده است. بعد از زلزله 2004 اندونزي در اقيانوس هند، جنوب آسيا نيز به تجهيزات هشدار سونامي مجهز و به اين ترتيب پيش بيني پديده هاي وابسته به زمين لرزه به مراتب آسان تر شده است.

روزنامه جام جم، شماره 4016 به تاريخ  93/4/16 ، صفحه 11 (رايو و تلويزيون)

مصاحبه با دکتر مهدی زارع