کلان‌شهر استانبول یکی از شهرهای بزرگ و پرجمعیتی است که احتمال وقوع زلزله در آن بالاست. این شهر بافت فرسوده و حاشیه‌ای دارد که شدیدا در معرض خطر قرار دارد و برآورد آسیب‌های وارده در صورت بروز زمین‌لرزه‌ی احتمالی آن را در حد یک فاجعه رسانده است.
کلان‌شهر استانبول یکی از شهرهای بزرگ و پرجمعیتی است که احتمال وقوع زلزله در آن بالاست. این شهر بافت فرسوده و حاشیه‌ای دارد که شدیدا در معرض خطر قرار دارد و برآورد آسیب‌های وارده در صورت بروز زمین‌لرزه‌ی احتمالی آن را در حد یک فاجعه رسانده است. یکی از طرح‌هایی برای آمادگی در مواجهه با زلزله در دستور کار مسئولین این شهر قرار گرفته نوسازی محله‌های قدیمی است که البته مانند هر طرح دیگری مخالفان و موافقان خود را دارد .
نقل مکان ساکنان محله‌های پرخطر طرحی است که برنامه‌ریزی‌های زیادی برای اجرای آن انجام شده، اما همه‌ی ساکنان این مناطق پرخطر از آن راضی نیستند. صومر، یکی از محله‌های سنتی استانبول است که گوچه‌های تنگ و باریکی دارد. آپارتمان‌های چند طبقه با رنگ‌های تند و زنده و قهوه‌خانه‌هایی که پاتوق مردان پیر و جوان است. اما چیزی که این محله را ویژه ساخته زمین آن است که شدیدا در برابر زلزله آسیب‌پذیر است .
حسن ییلدیز میان‌سال است و در یکی از همین آپارتمان‌ها زندگی می‌کند. وی در زیتینبورنو که از محله‌های صومر است به دنیا آمده و بزرگ شده است. پدرش سال‌ها قبل به استانبول آمد و در حاشیه‌ی این شهر خودسرانه خانه‌ای ساخت. آن‌وقت‌های این ساخت و سازها که به گجه‌کندو معروف است، غیرقانونی بود. اما حدود پنجاه سال قبل دولت ترکیه برای این خانه‌ها سند صادر کرد. بنابراین پدر ییلدیز آن خانه را به یک پیمان‌کار فروخت و ساختمان ۵ طبقه‌ای در آن محل احداث شد. دو واحد از آن آپارتمان هم برای خود و خانواده‌اش ماند که اکنون ییلدیز با همسر و دو دخترش در یکی از آن‌ها ساکن است .
حالا، بر اساس برآورد دولت منزل ییلدیز غیر ایمن است. آپارتمان بین بلوک‌های فاز اول پروژه‌ی نقل مکان، واقع شده است. او و خانواده‌اش به واحدهای آپارتمانی جدید‌الاحداثی در همان نزدیکی نقل مکان خواهند کرد و آپارتمان مسکونی وی به کلی تخریب خواهد شد. ییلدیز مردی با خصوصیات محله‌های صومر، لوتی‌منش است و همان‌طور که تند تند حرف می‌زند، مرتب دست‌هایش را هم تکان می‌دهد. وی می‌گوید که با طرح‌های تحول شهری موافق است و می‌خواهد که آپارتمانش را با یک قطعه زمین عوض کند اما جایی که برای او و خانواده‌اش در نظر گرفته شده، تک خوابه است. ییلدیز مشکلش این است که دخترهایش اتاقی نخواهند داشت. او ادامه می‌دهد همه‌ی ما می‌خواهیم زندگی کنیم. من دو سال خدمت سربازی رفته‌ام. برای این کشور کار می‌کنم. پدرم 50سال در فرودگاه کار کرد. او همین‌جا زندگی کرد. چرا حق نداریم در جای بهتری سکونت کنیم؟
کلان‌شهرها در معرض ز‌لزله‌ی احتمالی
ترکیه شدیدا درگیر بحث نحوه‌ی آمادگی یکی از بزرگ‌ترین کلان‌‌شهرهای خود یعنی استانبول در برابر زمین‌لرزه‌ای احتمالی است. در سال 1999، زلزله 45 کیلومتر از این شهر را در نوردید و 17 هزار نفر کشته بر جای گذاشت. محققان و رسانه‌ها اعلام کرده‌اند استانبول نیز مانند لوس‌آنجلس و سان‌فرانسیسکو در معرض زمین‌لرزه‌ای احتمالی قرار دارد و در صورت وقوع چنین حادثه‌ای، دو میلیون واحد مسکونی از جمع 3 میلیون آپارتمان‌های این شهر تخریب خواهد شد. منطقه‌ی صومر و زیتینبورنو فقط 20 مایل دورتر از گسل شمال آناتولی واقع است و در صورت شکستگی این گسل، فاجعه‌ای بزرگ در این محل رخ خواهد داد .
متین ایلکیسیک، مهندس عمرانی است که در پیش‌نویس طرح جامع زلزله استانبول در سال 2000 همکاری داشته است. ولی تلاش برای تخریب ساختمان‌ها و ساخت سازه‌های جدید آپارتمانی بر اساس طرح جامع در این منطقه با شکست مواجه شد. از نظر این مهندس مشکل آمادگی برای زلزله مهندسی نیست، بلکه مشکلات اجتماعی و اقتصادی مانع این کار می‌شود .
در اجرای طرح‌های مقاوم‌سازی حق با اکثریت است
مهندس ایلکیسیک در طرح‌های آمادگی برای زمین‌لرزه با دولت همکاری می‌کند. او می‌گوید در صورت وقوع زمین‌لرزه قریب 2500 ساختمان در منطقه‌ی زیتیببورنو آوار خواهد شد. از نظر او این وظیفه‌ی دولت است که این آگاهی را به ساکنان این مناطق بدهند که در خطر قرار دارند و مجبورند نقل مکان کنند. وی ادامه می‌دهد: بسیار خوب؛ مردم باید در خانه‌های ایمن زندگی کنند اما چه کسی مسئول پرداخت هزینه‌های آن است؟ بانک جهانی؟ کشورهای توسعه‌یافته؟ هیچ یک خود را ملزم به این نخواهند دانست. بنابراین ما باید چنان سیستم اقتصادی پیاده کنیم که همه درآمد کافی به دست آورند. دولت، شهرداری‌ها، پیمانکاران هم. اگر چنین سیستم اقتصادی به اجرا درآید، همه این گروه‌ها منتفع خواهند شد و مشکلات حل می‌گردد. این مهندس در ادامه‌ی صحبت‌های خود، برگه‌ای از کیفش درمی‌آورد که حاشیه‌ی آن پر است از یادداشت‌های قرمز رنگ. این برگه قانون جدید بلایای طبیعی دولت است .
طبق گزارشات بانک جهانی، حدود 95 درصد خاک ترکیه با عنوان «در معرض خطر بلایای طبیعی» نشان‌گذاری شده است. قانون این اجازه را به دولت این کشور داده است که برای تمامی نواحی در معرض خطر پیش‌نویس طرح‌های نوسازی ارایه دهد. وقتی معین شود منطقه‌ای در معرض خطرات طبیعی است، طبق قانون، چنان‌چه اکثریت ساکنان آن منطقه با تخریب ساختمان موافقت نمایند، اقلیت حق اعتراض نخواهند داشت. علاوه بر این، طبق قوانین جدید، افرادی که در مناطق خطرپذیر زلزله ساکن هستند حق ندارند برای اعتراض به تخریب منازل خود به دادگاه مراجعه نمایند .
ظفر آلساج، معاون شهردار زیتینبورنو معتقد است که این قانون قدرت اجرایی دولت را بالا برده و عین دموکراسی است .
وی می‌گوید: پیش از اجرای این قانون، مقاومت یک نفر سرنوشت ساکنین یک محل را تغییر می‌داد و می‌توانست به سادگی جلوی پیشرفت و اجرای یک پروژه را بگیرد. بسیاری از واحدهای مسکونی در برابر زلزله مقاوم نیستند و امکان تخریب و آوار شدن آن بسیار بالاست بنابراین صحیح نیست اکثریت یک جمع را در خطر قرار دهیم فقط به خاطر این‌که اقلیتی مخالف آن هستند .
این مسئول اداره‌ی شهرداری با اشاره به مزیت تغییرات منطقه در نتیجه‌ی طرح نوسازی اظهار می‌کند از سال 2002 ارزش ساختمان‌های نوساز تا سه برابر افزایش داشته است. هدف ما این است که افزایش قیمت با ارزش واقعی آن برابری کند. برای دستیابی به این پروژه‌های ویژه‌ای طرح کرده‌ایم. او روی نقشه‌ی حجیمی به کناره‌ی ساحلی اشاره می‌کند که هتل‌های لوکس، آپارتمان‌ها و پورت کشتی توریستی طراحی شده است و ادامه می‌دهد با طرح‌های ارایه شده سرمایه‌گذاران علاقمند به سرمایه‌گذاری در این منطقه هستند. ما هیچ‌وجه مانعی بر سر راه سرمایه‌گذاران ایجاد نمی‌کنیم چرا که هدف ما و آنان در افزایش ارزش واقعی منطقه با هم یکی است و از نظر ما نقل مکان به منظور نوسازی به این امر شتاب خواهد بخشید .
آلساج می‌گوید که قانون به زودی تکلیف افرادی مانند ییلدیز را مشخص خواهد کرد که آپارتمانشان را در قبال واحدهای نوساز تحویل می‌دهند. درست است که واحدهای نوساز تخصیص داده شده 25 درصد کوچک‌تر هستند و تک‌خوابه‌اند اما در عوض واحدهای آپارتمانی لوکس به جای آن‌ها احداث می‌شود و اگر اهالی منطقه تمایل به خرید این واحدها داشته باشند با پرداخت مابه ازای هر فوت مربع می‌توانند آپارتمان‌های شیک و بزرگ‌تری را خریداری کنند. البته در صورت خرید برد با آن‌هاست چرا که مبلغ پرداختی حدودا نصف مبلغی است که در صورت خرید یک واحد نوساز مجبور به پرداخت می‌شدند .
با این حال، برخی از ساکنان فعالیت‌هایی در اعتراض انجام می‌دهند. ایلکای بیبر که متولد و بزرگ‌شده‌ی زیتینبورنو است، اکنون یکی از اعضای شورای محلی در زمره‌ی مخالفان این طرح است. از سال 2007، او مشغول جمع‌آوری مقالات و بریده جراید درباره‌ی طرح‌های تحول شهری و نقل مکان ساکنین بوده است. او می‌گوید 70 درصد ساکنان صومر در آپارتمان‌هایی کمتر از 860 فوت مربع زندگی می‌کردند این یعنی آپارتمان‌هایی که تحویل کرفته‌اند کمتر از 645 فوت مربع است. بنابراین ساکنان این مناطق یا مجبورند ما به ازای آپارتمان‌های بزرگ‌تر را - چنان‌چه نیاز به واحد بزرگ‌تر داشته باشند- پرداخت کنند و یا در آپارتمان‌های کوچک تک خوابه ساکن شوند. افزون بر این، 10 درصد خانوارها در خانه‌هایی کوچک با مساحت 538 فوت مربع زندگی می‌کنند که فقط کمی بزرگ‌تر از یک اتاق نشیمن است. با طرح دولت مبنی بر کاهش 25درصدی مساحت در طرح تعویض واحدهای مسکونی، آنچه به آنان تعلق خواهد گرفت 398 فوت مربع واحد نوساز است. از آن‌جا که مساحت واحدهای جدید بیشتر از این مقدار است، فقیرترین ساکنان منطقه ناگزیرند تا 30هزار دلار برای آپارتمان‌های جدید هزینه کنند. در حالی‌که متوسط درآمد اینان 800 دلار در ماه است .
بیبر اضافه می‌کند در دهه‌ی اخیر پروژه‌ی تحول شهری فضایی رعب و اضطراب در مناطق مختلف ایجاد گرده است. مردم رویای زندگی در خانه‌های نوساز را دارند که در برابر زلزله مقاومت کند. تصور کنید در این خیالات و انتظار برای تحقق آن زندگی می‌کنید. می‌خواهید به واحدهای نوساز نقل مکان کنید که انتظارش را می‌کشید از دولت، از شهرداری. و بعد از 10 سال می‌بینید همه‌چیز تغییر می‌کند همیشه این چیزها برای شما سودآور نیست و با وضع قانون‌های جدید حتی حق اعتراض و شکایت به دادگاه را هم ندارید. پس این شما را در اضطراب نگه می‌دارد .
بیبر تکه بریده روزنامه‌ای را نشان می‌دهد که تیتر زده زیتینبورنو شبیه بارسلونا می‌شود!، و تقریبا درگوشی می‌گوید من یکی از اهالی این منطقه هستم سهم من از بارسلونا چقدر است، ما کجای این بارسلونا هستیم؟
گفته‌های این عضو شورا درست؛ اما نکته‌ی قابل توجه این است که ساکنین این مناطق در ازای 25 درصد کمتر از منزل مسکونی خود چه چیزی به دست می‌آورند؟ زندگی در منزلی نوساز و یک زندگی که به بهای 25 درصد از منزل فرسوده‌شان به خود و خانواده‌های‌شان هدیه می‌دهند. خانه‌های فرسوده و غیرمقاوم معضل شهرهای امروزی به‌خصوص در برابر مخاطرات و بلاهای طبیعی است .
لوس آنجلس و احتمال زلزله‌ای بزرگ‌تر از آنچه تصورش می‌شد
کارشناسان از سال‌ها قبل نسبت به وقوع یک زمین‌لرزه‌ی بزرگ در کالیفرنیای جنوبی هشدار داده‌اند، اما تحقیقات جدید محققان دانشگاه استنفورد نشان می‌دهد که در صورت وقوع چنین زمین‌لرزه‌ای، ابعاد و خسارات ناشی آن بسیار بیشتر از آنچه تصورش می‌شد، باشد. این خبر به‌ویژه برای لوس‌آنجلس ناگوارتر خواهد بود، چرا که این شهر دارای ساختمان‌های بتنی قدیمی است که با تکانه‌های زمین به‌راحتی به آوار تبدیل خواهد شد .
دانشمندان در دانشگاه استنفورد و جاهای دیگر با استفاده از ابررایانه‌ها ارزیابی‌های جدیدی از آسیب‌پذیری لرزه‌ای و مفهوم پیچیده‌ای به نام میدان لرزه محیطی به دست آورده‌اند. این میدان، به عبارت ساده، از امواج فوق‌العاده ضعیفی تشکیل یافته که به‌طور پیوسته در اثر حرکت بستر اقیانوس به ارتعاش درمی‌آید. محققان توانستند دریابند چگونه ارتعاشات از یک گسیختگی که از گسل سن‌آندریاس منشا گرفته از طریق یک کانال طبیعی رسوبی درست به نزدیکی لوس‌آنجلس هدایت می‌شود. در صورت بروز زلزله در این محل انرژی انباشته شده، تقویت شده و به احتمال قوی باعث ویرانی شدید می‌شود. محققان از سال 2006 به وجود تونل امواج لوس‌آنجلس پی برده‌اند اما تیم دانشگاه استنفورد می‌گوید این اولین‌بار است که اثرات آن به ثبت رسیده است. این محققان الگوی این زمین‌لرزه را بر روی رایانه پیاده کرده‌اند. زمانی‌که انرژی لرزه‌ای به شهر برسد، آن‌گونه که در تصاویر ابررایانه‌ها مشاهده می‌شود، منحنی به اوج زیان‌باری می‌رسد .
طرح زمین‌لرزه مجازی نشان می‌دهد که امواج وقتی به لوس‌آنجلس برسند، بیشتر تقویت خواهند شد. چون شهر در روی یک حوضه‌ی رسوبی بزرگ واقع شده است. برای درک بهتر موضوع، اریک دانهام، استادیار ژئوفیزیک دانشگاه استنفورد، توضیح می‌دهد که فرض کنید یک تکه ابر پلاستیکی دارید که طوری برش خورده که در وسط آن تورفتگی کاسه‌مانندی به‌وجود آمده و این حفره فرورفته با ژلاتین پر شده است. در این قیاس، ابر پلاستیکی به جای سنگ‌های بستر و ژلاتین به‌مانند رسوبات یا خاک است. دانهام می‌افزاید: ژلاتین شل است و به راحتی تغییر شکل می‌دهد اگر کل این مجموعه تکان بخورد، قالب ابر حرکت می‌کند اما بیش از آنچه انتظارش را داشته باشید، آنچه در فرورفتگی است، نوسان می‌یابد. دانشمندان به این نتیجه رسیده‌اند، چنان‌چه زمین‌لرزه بزرگ‌تری - در حدود 7 ریشتر یا بیشتر -در امتداد گسل سن‌آندریاس جنوبی در نزدیکی دریای سالتون رخ دهد، لوس آنجلس می‌تواند در خطر شدیدتری باشد و بیشتر تغییر یابد .
این‌که آیا بررسیهای کارشناسی جدید می‌تواند صاحبان املاک قدیمی را به ایمن کردن ساختمان‌هایشان وادار کند یا نه؟ معلوم نیست. طبق برآوردهای لوس‌آنجلس تایمز در شرایط فعلی و در صورت بروز زلزله، صدها ساختمان ویران خواهد شد. این مقاله هشدار می‌دهد حتی زلزله با شدت کمتر هم ممکن است به هزاران نفر آسیب برساند .