بافت فرسوده شهرها مانند بمب آماده انفجار است اما زمان انفجار آن‌ها را نمی‌دانیم زیرا هر لحظه امکان وقوع زلزله‌ای وجود دارد که این بافت‌ها را دگرگون می‌کند.
 
 پس از در ورودی با دالانی مواجه می‌شوی که به حیاطی منتهی می‌شود که گرداگرد آن را اتاق‌های تو در تو فراگرفته است و طاق‌های قوسی سقف اتاق‌های این خانه‌ها را پوشانده و از بیرون حالت برآمده دارد، با گردش چشم شکاف‌هایی بر روی دیوارهای این بناها مشاهده می‌کنی، در روزهای بارانی بوی کاه‌گل نیز در چنین خانه‌هایی به مشام می‌رسد.
 اینگونه مکان‌های مسکونی اغلب در کوچه‌های تنگ و باریک خیابان‌های آذر و چهارمردان مشاهده می‌شود که تنها اگر راننده متبحری باشی می‌توانی ماشینت را با هزار صلوات از کوچه پس کوچه‌های این خیابان‌ها به سلامت عبور دهی. این قبیل بافت و خیابان‌ها در خیابان دورشهر و اطراف ریل راه‌آهن، ضلع غربی خیابان سمیه، خیابان توحید، نیروگاه، خاکفرج و ... نیز مشاهده می‌شود.

ریزدانگی، نفوذناپذیری و عدم استحکام ویژگی بافت فرسوده

رودخانه و خط ریل راه‌آهن در گذشته به عنوان خطوط تقسیم‌بندی شهر قم محسوب می‌شد که در 2 طرف این خطوط بافت فرسوده قابل مشاهده بود.

 بافت فرسوده قم مساحت یک‌هزار و 74 هکتاری را اشغال کرده است ولی مساحت بافت فرسوده در سطح کشور بیش از 76 هزار هکتار در 495 شهر است، ریزدانگی، نفوذناپذیری و عدم استحکام ویژگی بافت فرسوده است بنابراین بافتی که دارای این سه شاخصه باشد جزو بافت فرسوده قرار می‌گیرد. ویژگی نفوذناپذیری به مناطقی تعلق می‌گیرد که در بیش از 50 درصد بلوک‌ها عرض شارع کمتر از 6 متر باشد و در مورد ریزدانگی باید مساحت بیش از نصف بلوک‌های منطقه کمتر از 200 متر مربع باشد و اگر بیش از نصف بلوک‌ها فاقد سیستم سازه‌ای باشند، ناپایدار محسوب می‌شود.
 به گفته محمدصادق پیشوایی، رئیس اداره احیای بافت فرسوده اداره کل راه و شهرسازی استان قم تاکنون در سطح کشور 10 درصد از بافت فرسوده احیا شده در حالی که قانون برنامه پنجم می‌گوید در هر سال 10 درصد از این بافت باید احیا شود.
 وی ادامه می‌دهد: این رقم خوش‌بینانه و بلندنظرانه است و اگر دقیق آنالیز شود مشاهده می‌‌شود که تحقق آن به بودجه بسیار زیادی نیاز دارد.

 
ضرورت احیای بافت فرسوده در محدوده مرکزی شهر

 پیشوایی بیشترین مشکل بافت فرسوده را در محدوده مرکزی شهر عنوان می‌کند که تجمع جمعیتی در این منطقه بیشتر بوده و خطرات بیشتر است.
 علیرضا خاکی قائم مقام معاونت شهرسازی و معماری شهرداری قم با بیان اینکه با توجه به وجود بافت‌های فرسوده پیرامون حرم کریمه اهل‌بیت، ضرورت احیای این بافت‌ها دوچندان است، می‌گوید: مقصد همه زائران حرم حضرت معصومه (س) است و گرداگرد حرم بافت‌های فرسوده شکل گرفته است.

 به گفته وی، تجربیات سایر شهرها که در زمینه احیای بافت فرسوده موفق عمل کردند مانند میدان شهدای مشهد، میدان عتیق اصفهان، میدان شهید بهشتی تبریز، کشورهای ژاپن و عربستان در این زمینه مفید خواهد بود‌.
 قائم مقام معاونت شهرسازی و معماری شهرداری قم ادامه می‌دهد: دفاتر نوسازی محلات در هر محله باید توسط شهرداری ایجاد شود تا در این مراکز آموزش‌های لازم به مالکان ارائه شود.
 به گفته عباس ذاکریان، سخنگوی شورای اسلامی شهر قم اگر ادارات و مراکز دانشگاهی که اقدام به احداث ساختمان جدید خود در محدوده بافت فرسوده ‌کنند، در نوسازی بافت‌های فرسوده اقدامی اساسی انجام می‌شود.

مشارکت مردم سرعت احیای بافت فرسوده را افزایش می‌دهد

 مردم از ارکان مهم در زمینه احیای بافت فرسوده هستند که باید در این زمینه وارد شوند تا سرعت احیای این بافت‌ها افزایش پیدا کند.
 رئیس اداره احیای بافت فرسوده اداره کل راه و شهرسازی استان قم مشارکت مردم را در امر بازسازی بافت فرسوده مهم عنوان می‌کند و می‌گوید: دولت به تنهایی نمی‌تواند این مسئولیت سنگین را به دوش بکشد چراکه مبلغ قیمت املاک بافت فرسوده از بودجه استان بیشتر است.
 البته دخالت مستقیم و خریداری مستقیم بافت‌ها توسط دولت در طرح‌هایی مانند طرح توسعه اطراف حرم، شبستان امام خمینی (ره) حرم حضرت معصومه (س)، هتل خورشید، چهل اختران و ... صورت گرفته است.
 پیشوایی با بیان اینکه دولت باید از توسعه بافت فرسوده در شهر جلوگیری کند، تصریح می‌کند: برخی از ساختمان‌ها مقاوم نیست و شرایط مهندسی در آن رعایت نمی‌شود بنابراین نخستین کار این است که نظارت دقیق بر روند احداث ساختمان‌ها صورت گیرد.
 شهرداری‌ها با اهرم کنترلی پلیس ساختمان از ساخت و سازهای غیرمجاز جلوگیری می‌کنند تا اگر سرعت احیا زیاد مطلوب نیست، حداقل مساحت محدوده بافت فرسوده از یک‌هزار و 70 هکتار بیشتر نشود.

افزایش جذب مشارکت‌های مردمی در بازسازی بافت فرسوده

 رئیس اداره احیای بافت فرسوده اداره کل راه و شهرسازی استان قم با اشاره به اقدامات صورت گرفته برای جذب و اقدام مالکان برای بازسازی بافت فرسوده می‌گوید: تاکنون هشت هزار و 10 مالک واقع در این بافت‌ها به بانک معرفی شدند که از این تعداد 6 هزار و 200 نفر آن‌ها موفق شدند که وامشان را دریافت کنند.
 آموزش به ساکنان بافت‌های فرسوده در دستور کار قرار داشته و اغلب جلسات این آموزش‌ها در مساجد برگزار می‌شود و سمینارهایی نیز ویژه مدیران برگزار شده تا مشارکت مردم در امر احیای این بافت‌ها جلب شود.
 لازم است، عموم مردم اطلاعاتی در زمینه مخاطرات و مشکلات بافت فرسوده کسب کنند و آگاه باشند که در صورت بروز زلزله چه مصیبت‌هایی گریبانگیر آن‌ها می‌شود.

علت عدم مراجعه مردم برای احیای بافت فرسوده

 هنوز اهرم‌های تشویقی و انگیزه‌های لازم ایجاد نشده بنابراین باید دولت و شهرداری تخفیف‌ها و مشوق‌هایی ارائه دهند تا مردم بیشتر احیای بافت فرسوده را پیگیری کنند.
 حاج‌علی از ساکنان بافت فرسوده است که به دلیل علاقه فروانی که به محله خود دارد و همچنین نزدیکی به محل کارش تمایلی به خارج شدن از این محدوده ندارد.
همچنین خانم کهنسالی 10 سال پیش همسرش را از دست داده و منزلش دارای بافت فرسوده و قدیمی در یکی از محله‌های آذر است ولی توان مالی و جانی آن را ندارد که بخواهد ساختمان جدید بسازد.

مشوق‌های در نظر گرفته شده برای بافت فرسوده

 100 درصد بخشودگی عوارض تا تراکم پایه برای بازسازی بافت فرسوده و مازاد بر آن 50 درصد بخشودگی عوارض در نظر گرفته شده است.
 خاکی با بیان اینکه برای 10 درصد از بافت فرسوده طرح تهیه شده است می‌گوید: رویکرد ما این است که به سمت پروژه‌های محرک توسعه برویم و علت‌های عدم نوسازی در این بافت‌ها بررسی شود و پروژه‌هایی تعریف شود که انگیزه نوسازی را افزایش دهد.
 سخنگوی شورای اسلامی شهر قم با تاکید بر انجام کارهایی برای افزایش انگیزه احیای بافت فرسوده تصریح می‌کند: وام‌های با سود پایین در حد قرض‌الحسنه و بازپرداخت طولانی مدت و در برخی از بافت‌ها وام‌های بلاعوض در جذب افراد در این زمینه تاثیرگذار است.
 وی تصریح می‌کند: اگر زلزله‌ای رخ دهد و منجر به حوادث ناگوار شود، تسهیلاتی به آسیب‌دیدگان ارائه می‌شود بنابراین باید تلاش‌ کنیم پیش از اینکه اتفاقی بیفتد، همان پول را صرف مقاوم‌سازی کنیم.

تعریض معابر در بافت‌های فرسوده

 ذاکریان با بیان اینکه عرض کم معبر یکی از مشکلات بافت فرسوده است، تصریح می‌کند: اگر بالغ بر 50 درصد ملک در طرح تعریض باشد و باقیمانده آن قابلیت ساخت و ساز نداشته باشد تمام ملک خریداری می‌شود.
 به گفته وی، به ازای هر متر مربع عقب‌نشینی هفت متر مربع تراکم داده می‌شود در حالیکه در شهرهای دیگر میزان تراکم در حد یک یا 2 متر است.
 
مشکلات عدم احیای بافت فرسوده

 قائم مقام معاونت شهرسازی و معماری شهرداری قم مشکل اصلی بافت‌های فرسوده را تملک عنوان می‌کند و می‌گوید: به دلیل آنکه تاکنون اتکا به تملک بوده موفقیتی در این زمینه نبوده بنابراین باید به سمتی برویم که خود مردم، نوسازی در این بافت‌ها را شروع کنند.
 نبود اعتبارات، اسناد مشاعی، اسناد وقفی، وجود ورثه‌های متعدد و عدم بالانس قیمت در مناطق مختلف سبب می‌شود که پروژه‌های تملک مقداری به مشکل برخورد کند.
 خاکی مداخله مستقیم شهرداری را به تنهایی در زمینه احیای بافت فرسوده کافی نمی‌داند و عنوان می‌کند: باید به سمتی برویم که با افزایش انگیزه نوسازی مشارکت مردم افزایش پیدا کند.

احداث مراکز اقامتی در بافت فرسوده

 سالانه 20 میلیون نفر زائر به شهر قم مسافرت می‌کنند ولی از نظر مراکز اقامتی تا میزان استاندارد در این شهر فاصله وجود دارد که یکی از اقدامات اساسی، ورود سرمایه‌ گذاران برای احداث اماکن اقامتی در بافت فرسوده است.
ذاکریان می‌گوید:‌ مصوبه‌ای از شورای اسلامی شهر قم در زمین‌های بالای 500 متر مربع به صورت پلکانی از تخفیف برخوردار است تا تشویق شوند زودتر مرکز اقامتی را به پایان برسانند.

منظره ناخوشایند بافت فرسوده در چهره شهر

 با توجه به اینکه ایران روی کمربند زلزله آلپ هیمالیاست، هر لحظه امکان دارد زلزله روی دهد و بافت‌های فرسوده مانند بمب آماده انفجار است ولی مردم ساکن در این بافت‌ها غافل از این بمب خاموش هستند زیرا اگر از خطرات احتمالی این بافت آگاه باشند، پیش از وقوع حادثه فکر اساسی در این زمینه انجام می‌دهند.
 بافت‌های فرسوده به دلیل فرسودگی جمعی و کالبدی نیاز به حضور تمام دستگاه‌های تاثیرگذار و خدمات‌رسان مختلف شهری مانند استانداری،‌ شهرداری، مسکن و شهرسازی، میراث فرهنگی، بنیاد مسکن، شرکت‌های آب، برق و گاز دارد تا دست به دست هم دهند و انگیزه نوسازی در بافت فرسوده ایجاد شود ولی باید در نظر داشت
تنها با مشارکت مردمی می‌توان این بار سنگین را به مقصد رساند