توفان­ ها، که در نقاط مختلف دنیا به صورت گردباد، بادهای دریایی و یا تند باد دیده می ­شوند، ممکن است گردبادی با سرعت چرخش 100 تا 400 کیلومتر در ساعت و سرعت جابجایی 50 تا 70 کیلومتر در ساعت ایجاد کنند. توفان ­ها اغلب با باران­ های شدید و سیل همراه اند.

گردبادهای دریایی که از اقیانوس ­های مناطق حاره منشأ می­گیرند قدرت تخریبی زیادی دارند. این گردبادها در اوایل تابستان و اواخر پاییز بیشتر دیده می­ شوند و معمولاً بین 7 تا 15 درجه عرض شمالی یا جنوبی در دو طرف خط استوا رخ می­ دهند. در این مناطق به طور متوسط سالانه 40 گردباد دریایی بزرگ ثبت می­ شود. اما در فلات ایران و دشت­های پهناور آن وزش بادهای شدید بیشتر در بهار و پائیز رخ می­ دهد و منشاء آن گاهی تغییرات آب و هوایی در سطح وسیع و گاهی تغییرات آب و هوایی در سطح محلی و کوچک مقیاس است.

توفان ­های حاره‌ای توأم با رعد و برق است، و همزمان حرکت به طرف ساحل، بادهای تند، گردباد، باران‌های سیل‌آسا و شدید و سیلاب را با خود به همراه می‌آورد. توفان ممکن است آسیب‌های جبران‌ناپذیری به خطوط ساحلی، حتی تا چند صد کیلومتری به سمت خشکی وارد کنند و سرعت آنها گاهی  از 200 کیلومتر در ساعت بیشتر است.

 علاوه بر خسارات اولیه که سبب آنها نیروی خود توفان است (فرو ریختن سقف خانه‎ها، از ریشه در آوردن درخت ها و …)،‌ اشیایی که توفان به اطراف پرتاب می‎کند، موجب خسارات جانی و مالی زیاد می‎شوند. توفان به سیم‌‎های انتقال برق و نیز تیرهای چراغ برق صدمه می‎زند و در نتیجه کار دستگاه‎های تصفیه آب و فاضلاب و تلمبه خانه‎هایی را که با نیروی برق کار می‎کنند مختل می‎سازد .

اعلام آگاهی قبل از وقوع توفان ، میزان خسارات و تلفات و ناتوانی را محدود می­ سازد از همین رو توجه به گزارش­ های هواشناسی اهمیت زیادی دارد. دقت گزارش­ های هواشناسی به تعداد ایستگاه­ های سنجش تغییرات جوی و تجهیزات جدید ثبت و تحلیل عناصر جوی بستگی دارد.

توفان انواع مختلف دارد که متناسب با آن باید از آمادگی لازم برخوردار شد.

توفان شن از صعود پرقدرت شن و ذرات گرد و غبار در اثر بادهای سخت و توفانی تشکیل می­شود، منشأ این توفان دشت­­ های کویری است.

اما توفان های رعد آسا در جریان تجمع ابرهای کومولوس که در آنها مراکز بارالکتریکی گسترش یافته ایجاد می­ شود.

 توفان‎های استوایی نیز در دریاهای آزاد ایجاد شده و از ویژگی ‎هاهی آن خسارات ناشی از بادهای شدید، ریزش شدید باران، امواج توفانی دریا، امواج ساحلی شدید، سیل دریایی، سیل رودخانه­ای،‌ رعد و برق و توفان های رعد آسا است.

از آنجا که اغلب توفان‌ها به‌صورت ناگهانی و سریع رخ می‌دهد باید همیشه اخبار جوی را پیگیری کنیم و به محض آن که هوای غبار‌آلود و آسمان تاریک و ابر بزرگ و سیاه نزدیک به زمین مشاهده شد و تگرگ‌های درشت باریدن گرفت و غرش سنگینی شبیه صدای قطار باری به گوش رسید باید موارد ذیل را رعایت کنیم.

توفان در شهرها نیز منجر به اختلال در شبکه شریان­ های حیاتی همچون برق، آب، مخابرات و بروز خسارات ناشی از سقوط سازه ­های تبلیغاتی، داربست­ ها، پرتاب اشیاء، شکستن درخت ­ها، سقوط اجسام معلق، تیرهای برق و دکل­های مخابراتی شود. حتی نمای ساختمان­ ها نیز ممکن است آسیب ببیند و سقوط سنگ و اجسام جان رهگذران را تهدید می­ کند.

قبل از توفان چه کنیم.

1ـ  در مناطقی که توفان موسمی و مسبوق به سابقه است باید زمان خاص آن را، با توجه به اطلاعات قبلی، پیش بینی کرد.

2ـ  از مقاوم بودن محل سکونت و استقرار خود در برابر توفان مطمئن شویم.

3ـ خطر شن روان در مناطق شنی و کویری از حوادث زیانبار است که با کاشتن و پرورش گیاهان خاص منطقه می توان آن را مهار کرد.

4ـ ذخیره آب و غذا (ترجیحاً به صورت کنسرو) به اندازه مصرف سه روز آماده کنید و در کیف نجات قرار دهید. در صورتی که غذا به صورت کنسرو نباشد باید هر دو هفته یک بار تجدید شوند.

5ـ پناهگاه مناسبی انتخاب کنید. زیرزمین منازل، زیر پله ها و یا وسایل سنگین و پابرجا، که دور از دیوارهای خارجی و پنجره ها قرار دارند، مکان های خوبی برای پناه گرفتن از توفان هستند.

6ـ اگر قصد تعمیر و اصلاح خانه خود را دارید باید به مستحکم کردن یک اتاق داخلی در مقابل بادهای توفانی توجه کنید.

7ـ درختان خشک شده و شاخه های پوسیده آنها را قطع کنید تا خطر افتادن تنه درختان بر روی خانه و خودرو و سطح معابر کاهش یابد.

8ـ با هم در تماس باشید تا بعد از توفان مطمئن شوید هیچ کس گم نشده است یا نیاز به کمک ندارد.

9ـ احتیاط­های لازم برای پیشگیری از خطر وقوع حریق را به عمل آورید و به هیچ وجه در منزل مواد آتش زا نگهداری نکنید.

10ـ خانه، خانواده و اموالتان را در برابر توفان بیمه نمایید.

در صورت بروز توفان  

1ـ برای اطلاع از وضعیت و گرفتن دستورات لازم به رادیو و تلویزیون و رسانه­های جمعی معتبر توجه کنیم.

2ـ پنجره­ های خانه بسته شوند. گلدان­ها را از بالکن­ها جمع­آوری کنید. وسایل سبک در فضای باز را جمع آوری کنید.

3ـ لوازم و ابزاری را که بیرون هستند به داخل بیاورید.

4ـ غذا و آب ذخیره کنید، رادیو و چراغ قوه همراه داشته باشید.

5ـ جریان برق، آب و گاز را قطع کنید تا امکان شروع هر گونه حریق از بین برود.

6ـ در منزل بمانید و به پنجره و درها نزدیک نشوید به محکم ‎ ترین قسمت خانه پناه ببرید.

7ـ تماشای توفان سهل انگاری است، وقتی که امواج توفان درست بالای سر شماست مرحله آرامش است بزودی باد شدید از سمت دیگر بر خواهد خواست.

8ـ بعد از توفان به خارج از منزل نروید و به آرامش پس از وقوع توفان اعتماد نکنید، این آرامش بیش از چند دقیقه طول نخواهد کشید،‌ در داخل منزل و جای امن باقی بمانید زیرا توفان شدید از جهت مخالف باز خواهد گشت.

9ـ جز در مواقع ضروری رانندگی نکنید.

10ـ اگر فرصت ندارید به محل امن بروید و اگر در خیابان هستید سر خود را با دست بپوشانید.

11ـ در مناطقی که توفان­ های شدید سابقه دارد باید به هشدارهای ترک محل توجه کنید.

12ـ از ساحل و سایر مناطقی که احتمالاً در معرض خطر جزر و مد است دور شوید، توفان ممکن است موجب جاری شدن سیل گردد پس، از جاده ­هایی استفاده کنید که از رودخانه ‎ها دور باشند.

13ـ درجه برودت یخچال را افزایش دهید تا در صورت قطع برق، مواد غذایی برای مدت طولانی­تری قابل نگهداری باشند.

14ـ اثاثیه خارج از منزل به خصوص بالکن و پشت بام را به داخل منزل بیاورید (سطل زباله ـ گلدان ـ آنتن و ...).

15ـ از تلفن فقط در موارد ضرورت استفاده نمایید.

16ـ بعد از بروز توفان از مناطق خطر و آسیب ‎دیده دوری نمایید.

17ـ دستگاه های گازسوز یا نفت سوز را خاموش کنید.

18ـ از در و پنجره دور شوید تا از خطر پرتاب شیشه شکسته در امان بمانید. مراقب درختان، داربست­ها، سازه­ های تبلیغاتی و تیرهای برقی که آسیب دیده و یا احتمال سقوط دارند باشید.

19ـ اگر هنگام وقوع توفان داخل خودرو هستید در سمت راست جاده و در محل مطمئنی توقف نمایید و موتور خود را خاموش کنید. جهت وسیله نقلیه را در مسیر باد قرار دهید. سپس پنجره اتومبیل را کمی پایین بیاورید تا تعادل فشار در اتومبیل بر قرار شود.

20ـ اگر امکان خارج شدن از خودرو و پناه بردن به نقطه امن وجود دارد این کار را انجام دهید.

21ـ به یاد داشته باشید اگر آرامش خود را حفظ کنید در موارد اضطراری بهتر عمل خواهید کرد.

22ـ باتری­ های تازه و یک رادیو که با باتری کار می­نماید، در دسترس قرار دهید. اغلب در طی توفان­ های تندری  درست زمانی که اطلاعات در مورد اعلام وضعیت هوا بیش از همیشه موردنیاز است جریان برق قطع می ­شود.

رعایت نکات ایمنی بعد از وقوع توفان  

1ـ برای کسب اطلاعات و دستورالعمل ها به رادیو گوش دهید و از دستورهای آن پیروی کنید.

2ـ کمک های اولیه را به افراد آسیب دیده یا گرفتار برسانید و در صورت نیاز از دیگران کمک بخواهید. پارگی نسوج، فرو رفتن جسم خارجی در بدن، سوختگی، گزش حشرات، ناراحتی های گوارشی پس از وقوع 3ـ توفان شایع است که در مناطق توفان خیز باید آمادگی لازم برای کمک به مصدومینی که دچار این نوع صدمات و ناراحتی ها هستند پیش بینی شود.

3ـ از منطقه خسارت دیده دور شوید مگر آن که از شما درخواست کمک شود یا این که بتوانید کمک کنید.

4ـ از سیم های آویزان برق دور شوید و این موارد را به مقامات مسئول اطلاع دهید.

5ـ منابع اصلی آب و شبکه های تخریب شده فاضلاب را به مقامات مسئول گزارش دهید.

6ـ به توصیه های مأموران امداد توجه کنید .

7ـ بعد از توفان به خارج از منزل نروید.

8ـ بعد از بروز توفان از مناطق خطر و آسیب‎ دیده دوری نمایید.

9ـ از راه­ های پیشنهاد شده برای تخلیه استفاده کنید و هرگز از میان‌برها نروید چراکه ممکن است مسدود شده باشند.

10ـ مراقب پل‌ها و جاده‌های آسیب‌دیده باشید، از راه‌های سیل گرفته حرکت نکنید.

11ـ به مسیرهایی که خطوط برق روی زمین افتاده نزدیک نشوید.